مکمل بدنسازی چیست؟

مکمل های بدنسازی، مکمل های غذایی هستند که توسط ورزشکاران و به خصوص افرادی که به بدنسازی می روند، استفاده می شوند. مکمل های بدنسازی به دلایل مختلفی می توانند استفاده شوند مثل جایگزینی موادغذایی، تسریع افزایش وزن، تسریع کاهش وزن یا بهبود ظاهر ورزشکار.
بیشترین موادی که به عنوان مکمل های بدنسازی استفاده می شوند، شامل مکمل های ویتامینی، پروتئینی، اسیدهای آمینه شاخه دار، گلوتامین، اسیدهای چرب ضروری، محصولات غذایی جایگزین، کراتین، محصولات کاهش وزن و تقویت کننده های تستوسترونی هستند. این مکمل ها یا به صورت یک ترکیب واحد فروخته می شوند یا به صورت تلفیقی از چند مکمل بدنسازی ارائه می شوند، با این ادعا که چند مکمل به کاررفته آثار یکدیگر را تقویت می کنند. با توجه به اینکه این مکمل ها توسط بسیاری از افراد معمولی استفاده می شوند، نمی توان میزان دقیق استفاده آن را تخمین زد.

گوشت قرمز و آب انگور؛ مکمل های یونان باستان

در یونان باستان به ورزشکاران توصیه می شد مقادیر زیادی گوشت قرمز و آب انگورقرمز مصرف کنند. در دوران باستان در میان جوامع مختلف معجون ها و مواد تقویتی گیاهی مورداستفاده ورزشکاران و مردان نیرومند قرار می گرفت تا قدرت و نیروی آنها را افزایش دهد. در سال ۱۹۱۰، «یوگن ساندو» که به عنوان اولین بدنساز مدرن غرب شناخته می شود از مواد غذایی خاصی استفاده می کرده تا رشد عضلانی بدنش افزایش پیدا کند. این فرد، عصاره گوشت گاو را توصیه می کرد. در سال ۱۹۵۰ که بدنسازی حالت رقابتی پیدا کرد ایروین پی مشهور، کار تجارت پودرهای پروتئینی که با استفاده از تخم مرغ تهیه شده بودند را برای ورزشکاران و بدنسازان آغاز کرد. سال های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به عنوان سال های انفجار رشد صنعت مکمل های بدنسازی شناخته شده اند زیرا صنعت ساخت مکمل ها رشد زیادی داشته و مصرف این مواد هم روند صعودی طی کرده است. در ایالات متحده، در اکتبر ۱۹۹۴ سازمان آموزش و سلامت مکمل های غذایی، تایید شد و طبق قوانین این سازمان، تولیدکنندگان مکمل های بدنسازی در مقابل تولیداتشان مسوول هستند. لازم نیست هیچ یک از مکمل های غذایی تولید شده در آمریکا مورد تایید FDA (سازمان دارو و غذای آمریکا) قرار بگیرد و به این دلیل تحت کنترل این سازمان نیستند.

در مکمل ها چه وجود دارد؟

مکمل های بدنسازی جدید با شعارهای مختلفی تبلیغ و فروخته می شوند: بهبود تغذیه، افزایش حجم عضلات یا بهبود وضعیت برداشت وزنه. اگرچه بسیاری از این محصولات طی فرایندهای علمی و بر پایه دانش فیزیولوژیک و بیوشیمی تهیه می شوند، استفاده آنها در امور بدنسازی بیشتر براساس بازار و با تکیه بر امور بازرگانی تعیین می شود. انواع مواد به کاررفته در این مکمل ها را می توان بررسی کرد. پروتئین: معمولا در اغلب این مکمل ها، شکل پودری پروتئین به کار می رود. این پودر با آب، شیر یا آبمیوه مخلوط و مصرف می شود و معمولا این پودرها بلافاصله قبل و بعد از ورزش یا به جای غذا مصرف می شوند. در بعضی موارد قبل از خواب نیز استفاده می شود. تئوری سازندگان این پودرها، این است که ورزشکاران و بدنسازان برای رشد حداکثری عضلات به پروتئین بیشتری نیاز دارند. البته در حال حاضر، مدارکی دال بر تاثیر پروتئین این مکمل ها در تقویت عضلات دیده نشده است. مکمل های پروتئینی در شکل ها و طعم های مختلف وجود دارند و براساس پروتئین های مختلفی تهیه می شوند: پروتئین وی (Whey) حاوی سطوح بالای اسیدهای آمینه ضروری و اسیدهای آمینه زنجیره شاخه دار و اسید سیستئین، پروتئین کازئین که گلوتامین و کازومورفین است، پروتئین سویا که حاوی ایزوفلاون است، پروتئین سفیده تخم مرغ که لاکتوز ندارد، پروتدین دانه شاهدانه یا کنف، پروتئین مرغ که معمولا با پروتئین حبوبات مخلوط می شود، پروتئین نخودفرنگی که مثل پروتئین برنج حساسیت زا نیست. اسیدهای آمینه زنجیره شاخه دار: اسیدهای آمینه، ساختار سازنده پروتئین هستند که نوع مذکور سه اسیدآمینه را تشکیل می دهد؛ لوسین، ایزولوسین و والین. این اسیدهای آمینه ۳۳درصد پروتئین عضلات را تشکیل می دهند. گلوتامین: این ماده یکی از فراوان ترین اسیدآمینه هایی است که در عضلات وجود دارد و در مکمل های بدنسازی به شکل پودر محلول عرضه می شود.
اسیدهای چرب ضروری که همان اسیدهای آلفا لینولنیک و لینولنیک هستند و در عملکردهای مختلف بدن، نقش دارند. این اسیدها در ماهی های چرب، روغن کتان، گردو و دانه کدوحلوایی وجود دارند و جزو ترکیبات مهم مکمل های بدنسازی هستند.
محصولات جایگزین غذا که به صورت پودرهای نوشیدنی یا قطعات خوردنی تولید می شوند و معمولا حاوی مقادیر بالای پروتئین، مقادیر کم چربی، مقادیر کم تا متوسط کربوهیدرات و انواع مختلف ویتامین ها و املاح است. پروهورمون ها: پیش ساز هورمون ها هستند و عمدتا در بدنسازی به عنوان پیش ساز ساخت هورمون تستوسترون معرفی می شوند. کراتین: یک اسید آلی است که به طور طبیعی در بدن وجود دارد و تامین کننده انرژی سلول های عضلانی است. ضمنا کراتین حجم سلولی را افزایش می دهد زیرا آب را درون سلو ل های عضلانی می کشد و آنها را بزرگ تر می کند. فراورده های ترموژنیک (حرارت زا): این مکمل ها حرارت بدن را افزایش می دهند، میزان سوخت وساز بدن را زیاد می کنند و مقدار سوخت چربی را بالا می برند و کاهش وزن را تسریع می کنند. تقویت کننده های تستوسترون: گیاهان، ویتامین ها و موادشیمیایی صناعی مختلفی وجود دارند که تولیدکننده های مکمل ها معتقدند میزان تستوسترون را افزایش می دهند.

وقتی پای عوارض به میان می آید

بسیاری از بدنسازان به این دلیل از مکمل ها استفاده می کنند که توسط آنها نتایج تمرین هایشان افزایش یافته و زیادتر شود چون تمرین ها، معمولا وقت گیر است و به کاری سخت نیاز دارد به این دلیل وقتی فرد بدنساز حس کند با این مکمل ها نتیجه تمرین هایش بهتر می شود به آنها روی می آورد. این اتفاقی است که امروزه بسیاری از این افراد را به سمت مکمل های بدنسازی می کشاند.
مثل هر مکملی این مکمل ها هم عوارض جانبی دارند که بعضی از آنها شدیدتر و جدی تر از دیگری هستند.
یکی از مکمل هایی که امروزه زیاد مصرف می شود، کافئین است. دلیل مصرف این ماده در بدنسازی افزایش انرژی و تمرکز طی تمرین است. خطرهای کافئین شامل تپش قلب، عصبی شدن، اسهال و کم آبی است.
مکمل دیگری که عوارض جانبی منفی دارد، مکمل های پرواسترویید هستند. این مکمل ها خطر بیماری قلبی دارند و تمایلات جنسی را نیز کاهش می دهند.
پروهورمون ها از گروه مکمل های مساله ساز هستند. یکی از دلایل مشکل ساز بودن آنها این است که در بیشتر کشورها، این مواد بدون تجویز فروخته می شوند و در کشورهای زیادی به صورت غیرقانونی ساخته می شوند. بیشتر متخصصان بدنسازی و علوم ورزش این مکمل ها را جزو لیست موارد ممنوعه اعلام کرده اند. تاکنون بیشتر این محصولات مورد مطالعه قرار نگرفته اند و آثار طولانی مدت آنها روی سلامت ناشناخته است. در ایالات متحده و بسیاری کشورها مصرف آنها بدون تجویز پزشک ممنوع است.
مکمل های پروتئینی نیز بدون عارضه نیستند. مصرف زیاد این مکمل ها باعث چاقی، مشکلات کلیوی، پوکی استخوان و اسهال می شود.
در کل در میان عوارض این مکمل ها، عوارض قلبی عروقی خطرناک ترین و شایع ترین آنها به شمار می رود. ایست قلبی در ورزشکاران دقیقا به این دلیل است که این مواد باعث پرگوشتی عضلات قلبی شده و با اختلال در مکانیسم خونرسانی قلبی، زمینه بروز سکته ها و ایست قلبی را در فرد ایجاد می کند. خوب و بدهای این مکمل ها بسیار است. امروزه سعی شده، بسیاری از این محصولات براساس مواد طبیعی باشد. اگر واقعا صحت ساخت این محصولات توسط متخصصان تایید شود شاید مصرف آن با تجویز متخصصان مربوطه بهتر از مواد صناعی باشد البته در این مسیر، راه طولانی باید پیموده شود و نمی توان صرفا با طبیعی اعلام کردن این مواد بدون نگرانی از آنها استفاده کرد. نکته منفی تمام مکمل های بدنسازی وجود محرک هایی است که در آنها وجود دارد و مصرف آنها به خصوص طولانی مدت و بی رویه، عوارض ناگواری همراه دارد.

نگاه روان شناس فدراسیون پزشکی

پرورش اندام جای ورزش را گرفته

دکتر لاله سامع

روان شناس فدراسیون پزشکی

همه ما می دانیم ورزش در هر سنی و برای تمام اقشار جامعه سفارش شده است و ارزش آن بر هیچ کس پوشیده نیست اما وقتی زندگی از حالت تعادل خارج شود و زیاده روی در هر کاری جای خود را به میانه روی بدهد، بی تردید آثار منفی آن به چشم می آید و قابل لمس خواهد بود.
مساله ای که این روزها جامعه ما به خصوص نوجوانان و جوانان را تهدید می کند، روی آوردن به پرورش اندام به جای ورزش است که استقبال از آن به شدت دیده می شود. به مرور زمان، ورزش جای خود را به پرورش اندام می دهد و نقش ورزش روزبه روز کمرنگ تر از گذشته می شود. جوان به دلیل روحیه و سنش، تشنه خودنمایی است. ورزش هم یکی از ابزارهای این کار است. پرداختن به ورزش برای کسب مقام های قهرمانی و شهرت، قابل قبول و توجیه پذیر است، ولی وقتی هدف جوان به هدفی سطحی مانند مطرح کردن خود از طریق زیبایی اندام، آن هم با مصرف مواد نیروزا نزول پیدا می کند، باید با دقت بیشتری این موضوع را پیگیری کرد زیرا آثار منفی مصرف این مواد امروزه برهمه پیداست.
پیش از آنکه دلایل استقبال از وزرش پرورش اندام را بازگو و راهکاری برای آن ارائه کنیم، بهتر است تعریفی از خودباوری که نقش بسیار مهمی در گرایش نوجوانان و جوانان برای انتخاب این ورزش دارد، داشته باشیم. خودباوری تصوری است که شخص از خود و احساس رضایتی است که از بدن و اعمال خود دارد.
این حس از دوران کودکی شروع به رشد و شکل گیری می کند و هرگاه نوجوان به این خودباوری نرسد، برای آنکه احساس شکست و سرخوردگی اش را سرکوب کند به هر کاری دست می زند. زیبایی اندام و میل به داشتن اندامی ایده آل راهی است برای رسیدن به خودباوری. خانواده، نخستین محیطی است که نقش بسزایی در شکل گیری خودباوری کودک دارد. والدینی که کودک خود را با تمام ویژگی هایی که دارد و به همان صورتی که هست، می پذیرند، فرد خود باوری را برای آینده تربیت می کنند. والدین خودباور، فرزندان خودباور تربیت می کنند. هرگونه برخورد در دوران کودکی می تواند این حس خودباوری را در شخص تقویت یا تضعیف کند. یکی از بارزترین خصوصیات دوران نوجوانی، این است که شخص بسیار به اندام و ظاهر خود توجه می کند و در بیشتر مواقع از آنها رضایت ندارد اما رفتار خانواده در چنین شرایطی می تواند نوجوان را به سمت و سوی خودباوری هدایت کند یا برعکس، کاری کند برای رسیدن به شرایط مطلوب دست، به هر اقدامی بزند و هر راهکاری را دنبال کند. مثلا گفته هایی مانند «چقدر لاغر مردنی هستی» یا «از چاقی در حال ترکیدنی»، می تواند نوجوان را به زیبایی اندام و استفاده از مکمل ها متمایل کند.
در چنین شرایطی، اگر فرزند یا نوجوان دچار کمبود وزن باشد، به کاربردن عبارتی چون «من هم وقتی همسن و سال تو بودم، وزنم به همین میزان بود» یا «بزرگ تر که شوی، چاق تر می شوی و این نگرانی ندارد» می تواند حس خودباوری را در او تقویت کند. بنابراین در دوران نوجوانی همدلی با فرزند بسیار مفید و سازنده خواهد بود. رسانه ها اعم از نوشتاری و گفتاری، نقش بسیار ارزنده ای در ایجاد خودباوری در نوجوانان و جوانان دارند. استفاده از واژه های نامناسب و تخریب شخصیت نوجوانان در فیلم و سریال هایی که از رسانه ملی پخش می شود، باعث گرایش نوجوان به ورزش بدنسازی و استفاده از مکمل های ورزشی خواهد شد، می توان با برنامه ریزی مناسب و ارائه راهکارهای تربیتی و اخلاقی در میان نوجوانان و جوانان، احساس خودباوری را در میان آنها تقویت کرد تا به مرور زمان بیاموزند می توان بدون داشتن اندامی متفاوت، فردی مفید بود.

هشدار دکتر شهرام فرج زاده رییس فدراسیون پزشکی ورزشی

مکمل های بدنسازی برای جوانان سم است!

ساخت و تولید مکمل های غذایی مانند تولید دارو نیست و شرایط بهداشتی و کنترل کیفی ای که برای تولید دارو اعمال می شود، در تولید این مکمل ها تفاوت دارد در نتیجه امکان آلودگی در آنها بسیار زیاد است. وقتی ساخت مکمل های غذایی را یک شرکت غیردارویی و شرکت تولیدکننده مواد غذایی و مکمل های غذایی بر عهده داشته باشد، احتمال آلودگی بیشتر خواهد بود.
اگر مصرف مکمل های مجاز ویتامین با مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه باشد، مصرف آنها مشکلی ندارد و ورزشکاران چه در سطح قهرمانی و چه در سطح همگانی می توانند با مشورت پزشک، ویتامین هایی نظیر امگا ۳، ویتامین E، Bکمپلکس، B۱۲، B۶ یا کپسول های مولتی ویتامین، فارماتون و... را که وزارت بهداشت تایید کرده است، مصرف کنند.

مکمل های غیرمجاز می توانند انسان را عقیم کنند

مصرف غیراصولی و غیرمجاز برخی مکمل ها می تواند در دراز مدت عوارضی داشته باشد که متاسفانه این عوارض خود را نشان ندهند یا فرد به بروز آنها مقاومت داشته باشد. یکی از عوارض رایج، اختلال های گوارشی است که نوجوانان بسیار به آن مبتلا می شوند. در بسیاری موارد، افراد به خصوص نوجوانان، با شکایت از مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست به پزشک مراجعه می کنند. وقتی آزمایش مدفوع تجویز و بررسی های لازم انجام می شود، نتایج نشان می دهد مشکل مصرف بیش از حد مکمل هاست که معمولا افراد غیرکارشناس به آنها تجویز کرده اند و نتیجه این کار برهم خوردن عملکرد دستگاه گوارش است. مصرف غیراصولی مکمل و داروهای غیرمجاز حتی می تواند باعث ناباروری در پسران و دختران شود.
یکی از مشکلاتی که برای مصرف کنندگان مکمل های پروتئینی به وجود می آید، نارسایی کلیه و کبد آنهاست که معمولا با انجام آزمایش مشخص می شود و غیرقابل برگشت است. اختلال در فشارخون، افسردگی، مشکلات پوستی، زخم اثنی عشر، ریزش مو، گرفتگی و سفتی عضلات نیز گریبانگیر مصرف کنندگان مکمل?ها خواهد شد. فرد برای بهتر شدن عملکرد ورزشی از این مکمل ها استفاده می کند اما به مرور دچار مشکلاتی می شود.

کوتاهی قد از عوارض برخی داروهای غیرمجاز است

بیشتر داروهای غیرمجاز شامل انواع استروییدهای آنابولیک، هورمون رشد یا انسولین که در باشگاه ها و به وسیله افراد فاقد صلاحیت تجویز می شوند، از سوی نهادهای ملی و بین المللی مربوط به مبارزه با دوپینگ ممنوع اعلام شد ه اند. این داروها علاوه بر ایجاد شرایط نابرابر در ورزش، عوارض زیادی دارند. یکی از عوارض این داروها، بروز اختلال در رشد است. مثلا این داروها می توانند صفحه های رشد نوجوانی که هنوز رشدش کامل نیست و صفحه های رشدش بسته نشده، ببندند و در بلوغ فرد تاثیر منفی بگذارند. در جوانان هم این داروها باعث ریزش مو، تغییرات صدا و... می شوند.

مصرف مکمل برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است

مصرف مکمل و داروهای نیروزا قبل از سن ۱۸ سالگی برای ورزشکاران جوان مانند سم است و مربیان ورزش نیز باید به این نکته توجه داشته باشند که بهتر است نوجوانان و جوانان به جای مصرف داروها و مکمل های غیرمجاز، از انواع حبوبات، میوه ها، لبنیات، پروتئین و غذاهای طبیعی استفاده کنند.
فقط ورزشکارانی که در سطح ورزش قهرمانی و حرفه ای فعالیت می کنند، می توانند زیرنظر متخصص پزشک ورزشی یا متخصص تغذیه از مکمل های مجاز استفاده کنند. بدن یک ورزشکار حرفه ای به ۸ هزار کالری نیاز دارد در نتیجه نمی تواند فقط با مصرف غذا، حبوبات و... این کالری را تامین کند در نتیجه سوخت وساز بدنش با مشکل روبرو خواهد شد.
فروش موادنیروزا در تمام باشگاه های کشور ممنوع است و فقط داروخانه ها مجازند این مواد را عرضه کنند و ورزشکاران باید فقط با تجویز و مشاوره پزشک ورزشی باشگاه یا شهرشان یا متخصصان تغذیه این داروها را مصرف کنند.
جوانان و نوجوانان باید به این نکته توجه کافی داشته باشند که قبل از استفاده از هر نوع مکمل و داروی نیروزا با مراجعه به درمانگاه فدراسیون پزشکی و هیات های پزشکی – ورزشی مشاوره لازم را از متخصصان این حوزه بگیرند تا از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری شود.

چرا بعضی ها دوپینگ می کنند؟

۱ اشتیاق فراوان به کسب عناوین قهرمانی و به نتیجه رسیدن تلاش های ورزشی بدون طی مراحل قهرمانی
۲ کسب مدال های المپیکی، جهانی، آسیایی، بین المللی و داخلی با حداکثر سرعت و حداقل زمان و به هر قیمت
۳ به شهرت رسیدن در سطوح داخلی و بین المللی زیرا معتقدند دیگر رقبا هم از موادنیروزا استفاده می کنند و آزمایشگاه قدرت تشخیص ماده نیروزا را ندارد.
۴ برای کسب درآمد و ارتقای رفاه زندگی
۵ به دست آوردن یک شغل یا تحصیل در رشته دانشگاهی یا ارتقای تحصیلی
۶ دریافت جوایز و هدایای ارزشمند که باعث اعتلای مادی شود و توقعات بیش ازحد مردم و مسوولان
۷ این باور غلط که پس از مصرف مواد نیروزا، می تواند با مصرف یک ماده دیگر، اثر ماده دوپینگ را در روز انجام تست از بین ببرد.
۸ فریب خوردن از یک ورزشکار هم رشته یا مربی غیرحرفه ای که عقیده دارد کسب مدال به هر قیمت باید انجام شود.
۹ ناآگاهی کامل از عوارض و خطرهای مواد نیروزای غیرمجاز با وجود آموزش های متعدد
۱۰ مقایسه اندام خود با بدن ورزشکاری که عضلات حجیم و زیبایی دارد و این تفکر که تنها راه رسیدن به چنین اندامی، مصرف مواد نیروزاست.
۱۱ استفاده از مکمل های غیرمجاز که از راه های قاچاق وارد کشور می شود و مورد تایید وزارت بهداشت یا فدراسیون پزشکی و نادو نیست.
۱۲ مصرف ناآگاهانه یک دارو یا مکمل غیرمجاز که می تواند عامل مثبت شدن تست دوپینگ بشود، با وجود آگاهی از اینکه برای مصرف هر دارو باید با پزشک تیم مشورت کرد.
۱۳ بی توجهی به توصیه های پزشکی ورزشی یا توصیه های مربی باتجربه
۱۴ این باور غلط که بدون دوپینگ هرگز نخواهد توانست به مدال های جهانی دست یابد و حاضر می شود حتی دچار نقص عضو و بیماری های متعددی در آینده شود ولی در یک مسابقه المپیکی یا آسیایی به مدال دست یابد.
۱۵ جدی نگرفتن هشدارها مبنی بر حضور سرزده افسران دوپینگ وادا و نادوی ایران
۱۶ اعتقاد نداشتن به اینکه تکنولوژی پیشرفته آزمایشگاه ها برای تشخیص مواد نیروزا به گونه ای است که حتی دوپینگ بیش از یک سال را نشان می دهد.

شایع ترین داروهای دوپینگ

شایع ترین مواد نیروزا که بین ورزشکاران ایرانی رواج یافته است عبارتند از: ناندرولون، تستوسترون، استانوزولول، متاندیون (متان)، هورمون رشد، انسولین، سوما، LH، HCG، کلنبوترول، فوروسماید (لازیکس)، آمفتامین (در ایران کراک به مخلوطی از آمفتامین و هروئین گفته می شود)، مت آمفتامین (شیشه)، دی اکسی مت آمفتامین (اکس)، کوکائین، موادمخدر سنتی (حشیش و ترکیب های تریاکی)، دگزامتازون، پردنیزولون، هیدروکورتیزون، تریامسینولون، الکل، ایندرال (پروپرانولول)، آنتولون، افدرین و کلومیفن.

عوارض مصرف داروهای دوپینگ

افسردگی، پرخاشگری، خودکشی، قتل، آکنه، ریزش مو، کاهش رشد طولی استخوان ها، نازایی، ناتوانی جنسی، سکته قلبی و مغزی، خونریزی داخلی، نارسایی کبد، کلیه و قلب، دیابت، سرطان خون (لوسمی)، ازدیاد و کاهش فشارخون، تنگی نفس، زخم معده، پوکی استخوان، تپش قلب، سردرد، لرزش دست ها و پاها، درد مفاصل، سرگیجه، کابوس شبانه، تهوع، استفراغ، تشنج، شوک، کما و مرگ.

چه مکمل هایی مجاز است؟

مصرف انواع مکمل های ویتامینی و تغذیه ای زیر نظر پزشکان ورزشی مجاز است از جمله امگا۳، مولتی ویتامین یا فارماتون، ویتامین E، ویتامین B۱، قرص های آهن، اسیدفولیک و...
ولی مصرف مکمل های پروتئینی و نشاسته ای در سطح ورزش همگانی ضرورت ندارد و در صورت مصرف حتما باید زیر نظر پزشکان ورزشی و کارشناسان تغذیه باشد.

/ج